اهمیت وصیت در اسلام:
پيشوايان بزرگ اسلام تأکيد زيادي بر انجام وصيّت براي مسلمانان، بعمل آورده اند.

واژه «وصیت» در قرآن کریم در دو معنا به کار رفته: اخلاقی که به معنی موعظه و نصیحت باشد، و فقهی که سفارش فردی به وصیّ خودش، برای رسیدگی به اموال و کارهای باقی مانده بعد از مرگ او، مطرح شده است.

قرآن كریم، وصیت را حقى بر عهده پرهیزكاران دانسته، مى فرماید: «كُتِبَ عَلَیْكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ إِن تَرَكَ خَیْراً الْوَصِیَّةُ لِلْوَالِدَیْنِ وَالْأَقْرَبِینَ بِالْمَعْرُوفِ حَقّاً عَلَى الْمُتَّقِینَ». (سوره بقره: آیه ۱۸۰)

بر شما نوشته شده: «هنگامى كه یكى از شما را مرگ فرارسد، اگر چیز خوبى (مالى) از خود به جاى گذارده، براى پدر و مادر و نزدیكان، به طور شایسته وصیت كند. این حقى است بر پرهیزكاران.

حضرت رسول اکرم و حضرت باقر و حضرت صادق(عليهم السّلام) فرمودند: « وصيّت بر هر مسلماني حقّ است ».

حضرت باقر(عليه السّلام) فرمودند: «وصيّت حق است و پيغمبر خد(صلّي الله عليه وآله) وصيّت کرد و شايسته است که هر مسلماني وصيّت کند.»

حضرت پيغمبر(صلّي الله عليه و آله) فرمودند: « شايسته نيست براي مسلمان که شبي را به صبح برساند مگر اينکه وصيّت نامه اش زير سرش باشد ».

و مطلب مهمّ اين است که بايد کوشش و دقّت کرد که وصيّت بر اساس موازين شرع و کامل انجام بگيرد که حضرت صادق(عليه السّلام) فرمود که حضرت پيغمبر(صلّي الله عليه و آله) فرمودند: « وصيّت کامل و درست انجام ندادن، نشانه نقصان مروّت و عقل انسان است ».

حضرت صادق(عليه السّلام) به يکي از راويان احاديث که مسعدة  بن صَدَقه نام داشته فرمود: « اگر خداوند به تو فقط دو روز براي ماندن در دنيا مهلت داده باشد يکي از آن دو روز را براي ياد گرفتن مسائل و احکامي که برد روز مرگ تو مي خورد و به درد آن روز کمک مي کند، صرف کن تا درباره آنچه که بعد از مرگ از تو باقي مي ماند نقشه و تدبير نيکو و صحيح انجام داده باشي».

و نيز آن حضرت از پدر بزرگوار خود(عليهما السّلام) نقل کردند که فرموده است: « ثواب کسي که در وصيّت خود راه عدل و حقّ را پيش بگيرد، ثواب کسي است که مال خود را در حال حيات خود به عنوان تصدّق در راه خداوند داده باشد و کسي که را ه حق را در نظر نگرفته باشد در روز قيامت خداوند را در حالي ملاقات مي کند که خداوند از او روي گردان است.

احكام وصیت
۱٫ كسى كه نشانه هاى مرگ را در خود مى بیند:
اگر به مردم بدهكار است و موقع دادن آن بدهى رسیده، باید بدهد و اگر خودش نمى تواند بدهد، یا موقع دادن بدهى او نرسیده، باید وصیت كند و بر وصیت شاهد بگیرد.

اگر خمس، زكات و مظالم بدهكار است باید فوراً بدهد و اگر نمى تواند بدهد چنانچه از خودش مال دارد، یا احتمال مى دهد كسى آن‌ها را ادا نماید، باید وصیت كند و همچنین است اگر حج بر او واجب باشد.

اگر نماز و روزه قضا دارد، باید وصیت كند كه از مال خودش بر او اجیر بگیرند؛ بلكه اگر مال نداشته باشد، ولى احتمال بدهد كسى بدون آن كه چیزى بگیرد آن‌ها را انجام مى دهد، باز هم وصیت كردن واجب است.

۲٫ انسان، از نظر شرع مى تواند تا ۱۳ اموالش وصیت كند. بر این پایه، وصیت در بیش از ۱۳ مال نافذ نیست؛ مگر این كه ورثه اجازه دهند. (تحریرالوسیله، ج ۲، ص ۸۶، مسئله ۲۳)

۳٫ واجبات مالى مانند اداى دیون افراد، خمس و زكات، مظالم و كفارات، حتى اگر انسان، نسبت به آن‌ها وصیت نكرده باشد، از اصل مال اخراج مى شود؛ اگر چه تمام تركه را در برگیرد. حج نیز به واجبات مالى ملحق است؛ اما واجبات بدنى مانند نماز و روزه و نیز وصیت به كارهاى مستحبى مانند اطعام به فقرا، زیارت‌ها و برپایى مجلس عزا و سوگوارى، از ثلث اخراج مى شود و در زاید بر ثلث مشروط به اجازه ورثه است؛ اگر اجازه دادند، وصیت صحیح وگرنه باطل خواهد بود. (تحریرالوسیله، ج ۲، ص ۸۶، مسئله ۲۳)

۴٫ كسى كه نشانه هاى مرگ را در خود مى بیند لازم نیست براى بچه هاى صغیر خود قیم و سرپرست معین كند؛ ولى در صورتى كه بدون قیم مالشان از بین مى رود، یا خودشان ضایع مى شوند، باید براى آنان قیم امینى معین نماید.

۵٫ اگر نوشته اى به امضا یا مُهر میت ببینند، چنانچه مقصود او را بفهماند و معلوم باشد كه براى وصیت كردن نوشته، باید مطابق آن عمل كنند.

۶٫ اگر كسى وصیت كند كه پس از مرگ او، تمام اموال و دارایى اش به همسرش واگذار گردد، وصیتش در ثلث تركه نافذ است و بقیه، مربوط به همه ورثه است.

۷٫ مهریه زن در صورتى كه میت در زمان حیات خود به همسرش نپرداخته باشد، جزو دیون او شمرده مى شود كه پس از مرگ او باید از اصل تركه اش بپردازند.

پرسش و پاسخ هایی در مورد وصیت:
اگر شخصی به هنگام وفات وصیت نامه نداشته باشد تکلیف ارثیه چیست؟
پاسخ: اگر میت بدهی یا حجی به گردن داشته باشد باید آن را از اصل ترکه بدهند و مابقی ارث را بین ورثه تقسیم می کنند.

لطفا بفرمایید در وصیت تملیکی اگر موصی مال غیر را به اعتبار اینکه در آینده آن مال را تملک خواهد نمود مورد وصیت قرار دهد این وصیت صحیح است یا خیر؟
پاسخ: اگر بعد از تملک آن وصیت سابق را ابقاء کند صحیح است.

اگر وارث به ثلث احتیاج مبرم داشته باشد میتواند آنرا مصرف کرده و سپس به مرور آنرا ماهیانه یا سالیانه طبق وصیت خرج کند؟
پاسخ: جایز نیست و تاخیر در انجام وصیت نیز جایز نیست.

ایا ثلث مال را مطابق قیمت زمان فوت باید محاسبه کرد یا به قیمت روز ایا ثلث مال را وصی باید طبق وصیت خرج کند یا ورثه هر یک مقداری از ان را میتواندطبق وصیت خرج کنند؟
پاسخ: به قیمت روز ، باید با موافقت وصی باشد.

ایا اهدا قلب و یا کلیه و دیگر اعضاء اشکال شرعی دارد؟
پاسخ: اگر وصیت کرده باشدکه قلب یا کلیه اش را بعد از فوت به دیگری بدهند در صورتی که حفظ حیات مسلمانی بران متوقف نباشد نفوذ وصیت و جواز قطع محل اشکال است.

اگر شخصی وصیت کند که او را در مکانی (قبرستان قدیم شهر) دفن کنند ولی بعد از فوت دفن کردن در آن قبرستان ممنوع می شود و او را در قبرستان دیگری دفن می کنند. اما بعد از یک سال دفن کردن در قبرستان قدیم (یعنی جایی که میت برای دفن وصیت کرده بود) آزاد می شود. حال انتقال میت از جایی که هم اکنون هست به قبرستان قدیم شهر چه حکمی دارد؟
پاسخ: جایز نیست.

شخصی از دنیا رفته واز زندگی دنیا یک باب منزل مسکونی دارد، دارای هفت فرزند می باشد، واین فرزندان جز همین یک باب منزل هم سر پناهی ندارند، شخص متوفی وصیت کرده (یک سوم) از دارای اش را خرج اوکنند.
سؤال اینجاست که باید خانه بفروشد و(یک سوم) را خرج کنند. در صورت فروش خانواده آواره شده وچون منبع در آمد ثابتی هم ندارند به مشکلات بسیاری برخورد می نمایند. سؤال دیگر اینکه از آنجایی که پدر خانواده مغروض بوده مبالغی هم جهت تسویه به طلبکاران پرداخت شده است. آیا می توان این مبالغ را جز آن (یک سوم) دانست؟

پاسخ: ۱- باید وصیت عمل شود.
۲- نمی شود از ثلث بپردازند بلکه ابتدا دیون را بدهند وسپس ثلث را جدا کنند وما بقی را تقسیم کنند.

وضعیت وصیت ما زاد بر ثلث میتی که فرزند صغیر دارد آیا نافذ میباشد یا نه؟
پاسخ: اگر ورثه کبار اجازه بدهند در مقدار سهم خودشان وصیت نافذ است.

پرسش: آیا تأخیر در انجام وصیّت میت جایز است؟
پاسخ: تأخیر در انجام وصیت جایز نیست .

می خواستم بدانم هزینه یک سال نماز و یک ماه روزه مرحوم پدرم چقدر است؟ و برای ۲۰ سالی که ایشان وصیت نموده در صورت عدم تمکن مالی چه باید کرد؟
پاسخ: از ثلث ایشان به همان مقداری که ممکن است بدهید.