پرسش : در «احادیث اهل بیت(علیهم السلام)»، چه چیزی به عنوان «غنی ترین منبع کسب معرفت» معرفی شده است؟

پاسخ اجمالی:

احادیث اهل بیت(ع) قرآن را غنی ترین منبع کسب معرفت معرفی می کنند؛ برای مثال پیامبر اکرم(ص) امّت را به مراجعه به قرآن، هنگام مشتبه شدن امور توصیه می کند و با معرفی قرآن به عنوان بهترین راهنما می فرماید: «…كسى كه قرآن را پيشاپيش روى خود قرار دهد او را به بهشت هدايت مى كند…».

پاسخ تفصیلی:

با توجه به اینکه برخی قائل به غریزی بودن وحی شده اند بحث وحی را با اشاره به اهمیّت و غناى بزرگترین مصداق وحى یعنى قرآن مجید در کلمات پیشوایان بزرگ مطرح مى کنیم، تا هم تاکیدى باشد بر اصل مساله، و موقعیّت این منبع عظیم معرفت، و هم پاسخى باشد به کج اندیشانى که وحى را در ردیف غرایز حیوانات و پایین تر از ادراکات عقلى مى شمارند، و معتقدند با پیشرفت عقول انسان ها نیازى به وحى و معارفى که از آن سرچشمه مى گیرد، نخواهیم داشت! تا معلوم شود:

صلاح کار کجا و من خراب کجا؟ *** ببین تفاوت ره از کجاست تا به کجا؟

۱٫ پیغمبر اکرم(صلى اللهعلیه وآله) خطاب به مسلمانان فرمود:
«اِذا الْتَبَسَتْ عَلَیْکُمُ الاُْمُورُ کَقِطَعِ الَّیلِ الْمُظْلِمِ فَعَلَیْکُمْ بِالْقُرآنِ… مَنْ جَعَلَهُ اَمامَهُ قادَهُ اِلى الْجَنَّهِ، وَ مَنْ جَعَلَهُ خَلْفَهُ ساقَهُ اِلى الْنّارِ، وَ هُوَ اَوضَحُ دَلْیل اِلى خَیْرِ سَبیْل، مَنْ قالَ بِه صَدَقَ، وَمَنْ عَمِلَ بِهِ اُجِرَ، وَ مَنْ حَکَمَ بِهِ عَدَلَ» (۱)؛

(هنگامى که امور بر شما مشتبه شود همچون پاره هاى شب تاریک، بر شما باد که به سراغ قرآنروید… کسى که قرآنرا پیشاپیش روى خود قرار دهد او را به بهشتهدایت مى کند، و کسى که آن را پشت سر افکند او را به دوزخ مى راند، قرآنبهترین راهنما به سوى بهترین راه ها است، هرکس بر طبق آن سخن گوید راستگو است، و هرکس به آن عمل کند ماجور است، و هرکس مطابق آن حکم کند عادل است).

۲٫ امیرمومنان على(علیه السلام) در یکى از خطبه هاى نهج البلاغه مى فرماید:
«ثُمَّ انْزَلَ عَلَیْهِ الْکِتابَ نُوراً لا تَطْفَاُ مَصابِیْحُهُ، وَسِراجاً لا یَخْبُو تَوَقُّدُهُ، وَ بَحْراً لا یُدْرَکُ قَعْرُهُ، وَ مِنهاجاً لا یُضِلُّ نَهْجُهُ، وَ شُعَاعاً لا یُظِْلُمُ ضَوْئُهُ، وَ فُرْقاناً لا یُخْمَدُ بُرهانُهُ، وَتِبیاناً لا تُهْدَمُ ارْکانُهُ، وَشِفاءً لا تُخْشَى اَسْقَامُهُ، و عِزَّاً لاَ تُهْزَمُ اَنْصارُهُ، وَ حَقّاً لا تُخْذَلُ اَعْوانُهُ … هُوَ مَعْدِنُ الاِیمَانِ وَ بُحْبُوحَتُهُ وَیَنابِیْعُ الْعِلْمِ وَ بُحُوُرُه، وَ رِیَاضُ الْعَدْلِ وَغُدْرَانُهُ، و اثافِىُّ الاِسْلامِ وَ بُنْیانُهُ» (۲)؛

(سپس خداوند کتابى بر او نازل فرمود، همان نورى که خاموشى ندارد و چراغى که فروغ اش زوال نمى پذیرد، دریایى که اعماق اش را نتوان یافت، و راهى که گمراهى در آن وجود ندارد، شعاعى که روشنایى اش را تیرگى نگیرد، و فرقان و جدا کننده حق از باطل که درخشش دلیل اش به خاموش نگراید، بنیانى که ارکان اش منهدم نگردد، شفابخشى است که با وجود آن بیمارى ها وحشت نیاورد، قدرتى است که یاوران اش را شکست نیست، و حقى است که مددکاران اش هرگز تنها نمى مانند…قرآن معدن ایمانو مرکز آن است، چشمه هاى دانش و دریاهاى آن است، منابع عدالتو غدیرهاى آن است، و نیز پایه هاىاسلامو شالوده آن است).
۳٫ امام على بن موسى الرضا(علیه السلام) مى فرماید: مردى از امام صادق(علیه السلام)پرسید: «ما بالُ الْقُرْآنِ لا یَزْدادُ عَلَى النَّشْرِ وَالدَّرْسِ اِلاّ غَضاضَهً» ؛

(چرا قرآن با افزایش ارسال مطلب و مطالعه چیزى جز طراوت پیدا نمى کند؟!)

امام(علیه السلام) فرمود: «لاَِنَّ الله تَبارَکَ وَتَعالى لَمْ یَجْعَلْهُ لِزَمان، وَلا لِناس دُوْنَ ناس، فَهُوَ فَى کُلِّ زَمان جَدِیْدٌ، وَعِنْدَ کُلِّ قَوْم غَضٌّ اِلى یَوْمِ الْقِیامَهِ» (۳)؛

(زیرا خداوند متعال آن را براى زمان معینى قرار نداده، و نه براى قوم خاصى، و لذا در هر زمانى تازه، و نزد هر جمعیتى شاداب و با طراوت است تا روز قیامت).

روایات در این زمینه بسیار فراوان است؛ هم در منابع شیعه و هم در منابع اهل سنّت. فقط به عنوان نمونه سه حدیث فوق را که از پیغمبر اکرم(صلى اللهعلیه وآله) و امیرمومنان على(علیه السلام) و امام صادق(علیه السلام) بود، آوردیم.(۴)

پی نوشت:

(۱). اين حديث را مرحوم علاّمه مجلسى در بحارالانوار از ابوسعيد خدرى ضمن يكى از خطبه هاى پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله)نقل كرده است. (بحار الأنوار، مجلسى محمد باقر بن محمد تقى‏، محقق/ مصحح: جمعى از محققان‏، دار إحياء التراث العربي‏، بيروت‏، ۱۴۰۳ هـ.ق‏، چاپ دوم، ج ۷۴، ص ۱۷۷، باب ۷ (ما جمع من مفردات كلمات الرسول ص و جوامع كلمه).(۲). نهج البلاغة، شريف الرضى، محمد بن حسين‏، محقق/ مصحح: صبحي صالح، انتشارات هجرت‏، قم‏، ‏۱۴۱۴ هـ.ق، چاپ اول، ص ۳۱۵، خطبه ۱۹۸٫
(۳). بحار الأنوار، مجلسى محمد باقر بن محمد تقى‏، محقق/ مصحح: جمعى از محققان‏، دار إحياء التراث العربي‏، بيروت‏، ۱۴۰۳ هـ.ق، چاپ دوم، ج ۸۹، ص ۱۵، باب ۱ (فضل القرآن و إعجازه و أنه لا يتبدل بتغير الأزمان و لا يتكرر بكثرة القراءة و الفرق بين القرآن و الفرقان).
(۴). گرد آوری از: کتاب پیام قرآن، مکارم شیرازی، ناصر، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۸۶ هـ.ش، چاپ نهم، ج ۱، ص ۲۲۳٫