نقش کیسه آب جنین در حاملگی چیست
بقیه درادامه مطلب
الماسی درباره مایع موجود در کیسه آب جنین توضیح می‌دهد:« جنین در سه‌ماهه سوم شروع به ادرار، بلع و تنفس مایع آمنیون (مایع موجود در کیسه آب) می‌کند. این مایع نقشی بسیار کلیدی و حساس در تکامل جنین دارد. بیشترین مقدار مایع آمنیوتیک در هفته ۳۶ بارداری و میزان۱۰۰۰ سی سی است که موقع زایمان به ۸۰۰ سی سی می‌رسد. این مایع از ۹۹ درصد آب و ۱ درصد ذرات معلق تشکیل شده است.»
نقش‌های اصلی مایع آمنیوتیک
الماسی به نقش‌های اصلی مایع آمنیوتیک اشاره می‌کند و آنها را به ترتیب زیر معرفی می‌کند:
کاهش صدمات فیزیکی
جلوگیری از فشار به جنین، بند ناف و جفت
امکان‌پذیر کردن حرکات جنین (این عامل یکی از عوامل اصلی در رشد اندام‌ها است)
پیشبرد روند تکامل ریه در جنین
تأمین و حفظ درجه حرارت ثابت برای جنین
مقابله در برابر عوامل بیماری‌زا
تامین مقدار کمی از احتیاجات غذایی جنین
کمک به سرویکس (دهانه‌رحم) هنگام زایمان
عوامل موثر بر مایع آمنیوتیک
مایع آمنیوتیک (مایع دورن کیسه آب جنین)، مایعی فعال است که دائما در حال بازسازی است. بر همین اساس الماسی ۶ عامل را معرفی می‌کند که در چرخه مایع آمنیوتیک دخالت دارند و مهم‌ترین‌آنها عبارتند از:
ادرار جنین: ادرار جنین مهم‌ترین منبع آمنیوتیک است. چون کلیه‌ها از هفته ۱۰ تا ۱۲ بارداری شروع به فعالیت می‌کنند. در نیمه دوم بارداری هم جنین روزانه ۱۲۰۰ سی سی ادرار تولید کرده و داخل کیسه آب دفع می‌کند.
بلع مایع: این عامل، مکانیسم اصلی است که باعث می‌شود جنین مایع موجود در کیسه آب را کمتر ببلعد.
اندازه‌گیری مایع آمنیوتیک
اندازه‌گیری مایع آمنیوتیک با دو روش MVP و AFI انجام می‌شود. بر همین اساس الماسی درباره اندازه‌گیری مقادیر این مایعات با این روش‌ها می‌گوید:« در روش MVP مقدار طبیعی مایع بین ۲ تا ۸ سانتی‌متر است. بنابر‌این اگر مقدار مایع کمتر از ۱ تا ۲ سانتی‌متر باشد کمبود مایع آمنیون و اگر بیشتر از ۸ سانتی‌متر باشد افزایش مقدار آن محسوب می‌شود. در روش AFI اگر مقدار مایع از ۵ سانتی‌متر کمتر باشد کمبود مایع آمنیون و اگر مقدار آن بیشتر از ۲۴ سانتی‌متر باشد، افزایش مایع آمنیون به حساب می‌آید.».
زندگی در ارتفاعات و میزان بالای مایعات بدن مادر، باعث افزایش مایع آمنیون و اگر مایعات بدن مادر کم باشد باعث کاهش مایع آمنیون می‌شود.
الماسی با اشاره به علل کمبود مایع آمنیوتیک، درباره آنها می‌گوید:« شایع‌ترین دلیل کمبود مایع آمنیوتیک، پارگی زودرس پرده‌های جنینی است. از دلایل دیگر کمبود مایع آمنیوتیک می‌توان به حاملگی طولانی و‌فشار خون همراه با تشنج در زمان بارداری، دیابت،نارسایی جفت، تشکیل نشدن کلیه‌ها،نواقص دوطرفه کلیه، انسداد مجاری خروجی مثانه، نواقص کروموزومی،اختلالات مادرزادی،محدودیت رشد جنینی، مصرف بعضی از دارو‌ها و مرگ جنین اشاره کرد. در خانم‌های بارداری که دچار کمبود مایع آمنیون مخصوصا در اوایل دوران بارداری هستند، نسبت مرگ جنینی ۴۰ تا ۵۰ برابر بارداری با شرایط طبیعی است.»
کم بودن مایع آمنیوتیک (اولیگوهیدر آمنیوس) در ۱ درصد زنان باردار شایع است و به این معنا است که حجم مایع آمنیون به کمتر از ۴۰۰ سی‌سی رسیده است. بر همین اساس الماسی توضیح می‌دهد:« از نظر بالینی، اگر در روش اندازه‌گیری MVP مقدار مایع کمتر از ۱ تا ۲سانتی متر و در روش AFI مقدار مایع کمتر از ۵ سانتی‌متر باشد و همچنین اگر حجم مایع کیسه آب جنین در زمان زایمان کمتر از ۳۰۰ سی‌سی باشد، همه این‌ها از نشانه‌های کم بودن مایع آمنیوتیک (اولیگوهیدر آمنیوس) است.»
درمان کمبود مایع آمنیون به دو صورت است که الماسی درباره آنها می‌گوید:« روش اول درمان کمبود مایع آمنیون، افزایش مایعات بدن مادر است. چون بین مایعات بدن مادر و حجم مایع آمنیوتیک در نیمه دوم بارداری تا مراحل بعدی رابطه مستقیم وجود دارد. روش دوم درمان،تزریق مایع به داخل کیسه آب از طریق شکم یا واژن است. در مواردی که ضربان قلب جنین افت پیدا کند،مایع آمنیوتیک به مدفوع جنین آلوده شود و مقدار مایع آمنیون به شدت کم شود، تزریق مایع را از طریق واژن انجام می‌دهند.»
گاهی سطح مایع کیسه آب جنین افزایش پیدا می‌کند که به این حالت پلی هیدرآمنیوس گفته می‌شود. در این حالت سطح مایع کیسه آب جنین به بیش از ۹۵ درصد می‌رسد.
الماسی نشانه‌های زیاد بودن مایع آمنیوتیک را سه مورد معرفی می‌کند و می‌گوید:« اول اینکه در روش اندازه‌گیریAFI مایع کیسه آب جنین، در سه ماهه سوم بارداری بیشتر از ۲۴ سانتی‌متر باشد. دوم اینکه در روش MVP مقدار این مایع بیشتر از ۸ سانتی‌متر باشد و سوم اینکه حجم مایع کیسه آب جنین بیشتر از ۲۰۰۰ سی‌سی باشد. البته افزایش مایع آمنیوتیک در بیشتر موارد خفیف است.»
افزایش شدید و سریع مایع آمنیوتیک که همراه با علائم و نشانه‌های مادری است یک اختلال محسوب می‌شود. به همین دلیل الماسی درباره آن توضیح می‌دهد:« افزایش شدید و سریع مایع آمنیوتیک همیشه در سندروم ترانسفوزیونِ قل به قل بروز می‌کند و به این‌صورت مشخص می‌شود که ارتفاع رحم خیلی سریع و شدید تا اندازه ۱ سانتی‌متر در روز افزایش پیدا می‌کند.»
سندرم ترانسفوزیون قُل به قُل، نوعی بیماری نادر است که در دوقلوهای همسان در رحم مادر ایجاد می‌شود. به دنبال ابتلا به این بیماری، به یکی از قل‌ها خون بیشتری می‌رسد و بزرگتر می‌شود اما قُل دیگر کوچکتر می‌ماند.
این کارشناس مامایی درباره علل شایع و اصلی زیاد بودن مایع آمنیوتیک می‌گوید:« نواقص جنینی به ویژه نواقص گوارشی، تشکیل نشدن مری،نواقص سیستم اعصاب مرکزی که در رأس آنها نوزادانی هستند که سرشان تشکیل نشده، نواقص قلبی- عروقی، چندقلویی،دیابت مادر، بزرگ بودن جنین که با دیابت مادر همراه باشد و یا بدون دیابت مادر باشد، عفونت‌های داخل رحمی،سندروم ترانسفوزیون قُل به قُل و آنمی شدید جنین می‌تواند می‌توانند علل بروز افزایش کیسه آب (پلی هیدر آمنیوس) شوند.»
مایع آمنیوتیک اضافی دو حالت دارد که الماسی درباره آن توضیح می‌دهد:« افزایش مایع کیسه آب جنین در حالت حاد باعث کش آمدن سریع کیسه آب و اختلالات سریع و خطرناک می‌شود و در اوایل بارداری مشاهده می‌شود. اما در مرحله دوم یا مزمن این عارضه، مایع به صورت تدریجی تجمع پیدا می‌کند و مادر احساس ناراحتی کمتری دارد.»
افزایش مایع کیسه آب جنین عوارض و خطراتی هم دارد که به‌طور مستقیم روی مادر تاثیر می‌گذارند. به همین دلیل الماسی در این باره می‌گوید:« کش آمدن بیش از حد رحم که باعث پارگی پرده‌ها، زایمان زودرس، جدا شدن زودرس جفت، خونریزی بعد از زایمان، جمع نشدن رحم و نمایش غیر‌طبیعی جنین می‌شود از عوارض زیاد شدن مایع آمنیوتیک است همچنین افزایش مایع کیسه آب جنین باعث افزایش فشار در داخل شکم می‌شود که این فشار باعث انسداد گوارشی و ادرار و افزایش ریسک عفونت ادراری در مادر می‌شود. همچنین در این مادران خطر ابتلا به فشار خون وابسته به حاملگی (پره‌اکلامپسی) زیاد است.»
مرگ و میر جنینی در اثر افزایش مایع کیسه آب جنین بین ۱۵ تا ۳۰ درصد است که بیشتر به دلیل نواقص همراه با زایمان، مشکلات کروموزومی، پارگی زودرس پرده‌ها و حوادث بند ناف اتفاق می‌افتد. هرچه مایع آمنیوتیک زیادتر باشد، درصد زایمان سزارین و همچنین مرگ و میر جنین هم بیشتر است.
تشخیص افزایش مایع آمنیوتیک با سونوگرافی صورت می‌گیرد. بر همین اساس این کارشناس مامایی درباره روش تشخیص و درمان این عارضه می‌گوید:« برای تشخیص این عارضه لازم است که مادر از نظر دیابت و رد عفونت‌های مادرزادی بررسی شود. برای درمان این عارضه هم در صورتی که مادر مشکل خاصی نداشته باشد همین‌که تحت نظر باشد کافی است. اما اگر مادر تنگی نفس یا درد شکم داشته باشد باید مایع آمنیوتیک از طریق شکم تخلیه شود. تخلیه این مایع در مواردی انجام می‌شود که تنگی نفس مادر را تسکین دهد.»